Merinos Koyunu Nedir?

Adıyaman tarım, Adıyaman turizm, Adıyaman Hayvancılık alanında çok büyük yol kat etti, yazımıza bu şekilde başlama amacımız ilgi çekici özellikleri olan bir ilimiz, Adıyaman Merinos koyunu başlıca yünü amaçlı yetiştirilen bir koyun ırkıdır. Hayatta pek çok cinsi vardır. Bazı ülkelerde et amaçlı de yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu koyun ırkı, ince, zarif, sıkı kalitede ve çok miktarda yapağı vermektedir. Senede bir kez kırkılarak yünü elde edilir. Merinos yünü , %100 naturel yapıda olup, bilimsel olarak çözünebilir ve yenilenebilir nitelik taşımaktadır. Merinos koyun yünü, hacimli fakat hafif kumaşları verici naturel bir kıvırcıklığa sahiptir . Isı değişimlerine cevap verebilme yeteneğine sahiptir . Bu özelliği yardımıyla , yün elyafının higroskopik özünün nemi emme kapasitesi sahiptir. Böylelikle, bizzat ağırlığının %35’ine civarı durumda olan nemin (nem buharını) vücuttan uzaklaştırılmasını ve uçmasını sağlamaktadır. Elde edilen yapağısı kalifiye yün kumaşların yapımında da kullanılır . Bir metrekare yün kumaşın yapımında 225 gr yün kullanılmaktadır.

 

Merinos cinsi koyunların, M . Ö. 800’lü senelerde Batı Anadolu’da yetiştirilen, sıkı yünü ile meşhur koyunlar meydana geldiği düşünülmektedir . Bu koyunların Anadolu’dan Yunanistan’a oradan İtalya’ya buradan da Romalılar aracılığıyla İspanya’ya götürüldüğü söylenmektedir .

Merinos koyunu, Merinos ırkı , ilk kez Osmanlı Devleti vaktiyle, 1843 senesinde, İspanya’dan ithal edilmiştir. Ülkenin ince yünlere ihtiyacını karşılamak üzere İspanyol tarak yünleri, merinos koyunları Bursa (Karacabey Harası) çiftliğinde yetiştirilmeye başlanmış, her geçen gün üretimi ve yetiştirme çiftlikleri çoğalarak sayıları 80 sağlamak 90 bine çıkmıştır. Fakat, 20. asrın başlarında kapitülasyonlar nedeni ile yünlü kumaşların yurda gümrüksüz ve pahalı olmayan ücretle sokulması Türk malı yünlü dokuma sanayisinin çökmesine, merinos yünü yetiştiriciliğinin ortadan kalkmasına sokak açmıştır . Cumhuriyetin ilk yıllarından bu yana , merinos yetiştiriciliğin tekrar canlandırılması amaçlı çalışmalara başlanmıştır . Bu hedefle 1928 senesinde Macar Merinosları ve 1934 seneninden bu yana de, Alman Et Merinosu ülkemize ithal edilmiştir.

Ülkemizde merinoslar, Adıyaman Merinos koyunu, Alman et Merinoslarının Akkaraman ve Kıvırcık cinsi koyunlarla inşa edilmiş durumda olan melezlemesi neticesi elde edilmiştir . Ülkemizde 4 çeşitli merinos cinsi yer almaktadır . Bunların yetiştiriciliği, yünleri ve et üretimi için yapılmaktadır. Süt üretimi pek nadir olup, üretilen süt ederi yavrularına yetmektedir. Bu sebeple bir çok sağılmadığı için sütünden ele geçirilen ciro düşüktür. Yapağı kalitesi fazla yüksek meydana gelmesine nazaran etinden ele geçirilen ciro ek olarak yüksektir. Bu koyunların beden beyaz, ince yünden , karın altı ve bacaklar yapağılı , başı yapağısız , kuyruk ince ve uzunca , çoğunlukla 30 santimetre. omuzdan bu yana kesiktir . Koyunlar boynuzsuz, koçlar bazen boynuzludur. İkizlik oranı %70 sağlamak 80 içerisindedir. Aşağı Yukarı kirli yapağı verimi dişilerde 2,5 kilogram dolaylarında olup, erkeklerde 3 sağlamak 4 kilogram içerisindedir, lüle uzunluğu 7 sağlamak 10 santimetre.

 

Kırpma işlemi ardından inşa edilmiş durumda olan yıkama ile yün yağı, ter, toz, toprak ve bitkisel atıklar uzaklaştırılır . Bu işlemden ek olarak sonra yün ölçüsü tahmini yarıya iner . Yün yağı kozmetik sanayisinde kullanılmaktadır . Yapağı , yıkama ve kurutma işleminde ek olarak sonra kalitesine yönelik sınıflandırılarak iplik işletmelerinde kullanım alanına hazırlıklı duruma ciro . Yapağı kalitesini yapağının inceliği belirler. İnce yünler narin tutumlu ( tuşeli) aprelenme ( bitim işlemi ) ve boyanma becerisi pek kumaşların yapımında kullanılır. Yapağı çapı inceldikçe , yün ek olarak narin ve ek olarak kıvrımlı olabilir. İncelik arttıkça ipi yaratan lif sayısı da arttığı amaçlı sağlamlığı artmaktadır.

Merinos Koyunu Yetiştiriciliği

Kıvrımlı yapı ise yün miktarından ele geçirilecek ipin ve kumaşın esnekliğine tesir eder . Bu biçimde bu kumaştan inşa edilmiş durumda olan kıyafet yıkandıktan ve giyildikten ek olarak sonra şeklini korumaktadır . Yapağı kalitesi S ile gösterilmektedir . Bu ölçüt , eskiden 1/2 kilogram ( bir paund ) yünden çıkan çile ( iplik demeti ) sayısını gösteren birim olarak kullanılmaktaydı . Son Zamanlarda kumaşın dokumasında ki iplik sayısını vermektedir. Lif inceldikçe de iplik sayısı artacaktır. Bunun için, merinos koyunu yapağı kalitesi 60S sağlamak 100S arasındadır. Başka bir ifadeyle, merinos koyunu yün miktarı, 23,3 sağlamak 17 mikron içinde çapa sahip olmaktadır. İnce yünler narin tutumlu ( tuşeli ), aprelenme ( son işlem ) ve boyanma becerisi pek kumaşların yapımında kullanılır. Yapağı çapı inceldikçe, yün ek olarak narin ve ek olarak kıvrımlı olabilir. Türkiye’de tekstil sanayisinin senede tahmini 20 bin tonluk kalifiye yapağı gereksinimi yer almaktadır. Bunun tahmini %20’lik kısmın merinos yününden elde edilmektedir.

Avustralya’da en ince merinos yünü üretildiği amaçlı buranın yünü dünyaca ünlüdür . Bu özelliği yardımıyla Dünyanın en kocaman merinos yünü üreticisidir . Hayat merinos yünü imalatının tahmini %60?ını Avustralya karşılamaktadır . Avustralya merinosu ününü ve görünümü , 200 sene öncesinde Avrupalı yerleşimciler aracılığıyla Avustralya?ya götürülen , İspanya’nın populer Royal Merinos sürülerinden almıştır. Avustralya merinosu yünü 20 mikronun altında inceliğe sahiptir. Bu inceliği , yumuşaklığı sağladığından, cilde değdiğinde bile huzursuz etmez, kaşındırmaz. Avustralya yününü bütün dünyaya tanıtmak için, 29 bin koyun üreticisinin bir araya gelerek, 49 sene öncesinde kurduğu bir firma, yünün yazın da giyilmesini imkanı sunan Cool Wool kumaşını geliştirmiş. Bu yün kumaştan inşa edilmiş durumda olan elbiseler yaz aylarında pamuk ve satenden ek olarak serin tutmaktadır. Hafif ve serin tutan bu kumaşların metrekaresine 190 gr yün kullanılmaktadır.

 

Bazı iş adamları en ince yünü bulabilmek amaçlı dünyanın pek çok ülkesini dolaşmaktadır . Bu biçimde yer alan en ince lif çapı 10, 9 mikron meydana geldiği söylenmektedir . Bu yünlerden ele geçirilen kumaşların metre fiyatı 3000 Euro’yu bulmaktadır.

Polyesterler suni malzeme olup naturel malzeme benzeri havayı geçirmemektedir. Bunun neticesi da insanı resmen pişirmektedir . Pamuk ham maddeli kumaştan inşa edilmiş elbiseler ise pratik kırışmaktadır. Başka yandan pamuk lifleri, yün liflerinden 10 kat ek olarak fit olduğundan pamuktan inşa edilmiş elbiseler ek olarak az ömürlü olmaktadır. Yünden inşa edilmiş durumda olan kumaşlar ise 4 mevsim giyilebilir, sağlam, pratik kırışmayan elbiseler üretilmektedir. Bu sebeple de kıyafetlerin kocaman bir bölümünün yünden oluşmasına uyarı edilmesinde yarar vardır.